Poradnik ten ma służyć pacjentom i ich rodzinom, aby w krótkiej i zrozumiałej wersji zapoznali się z podstawowymi, przysługującymi im prawami w trakcie procesu leczenia. Pacjent lepiej poinformowany, chętniej współpracuje z personelem medycznym. Efektem takiej dobrej współpracy jest zawsze wzajemny szacunek i zaufanie, oraz pozytywne wyniki leczenia.

Zakres Praw Pacjenta.

1) Świadczeniodawcy zobowiązani do przestrzegania praw pacjenta.
2) Przepisy regulujące prawa pacjentów w Polsce.
3) Europejska Karta Praw Pacjenta - European Charter of Patients' Rights.
4) Prawo do profilaktyki.
5) Prawo dostępu do opieki medycznej.
6) Prawo do leczenia dostosowanego do potrzeb.
7) Prawo do wolnego wyboru.
8) Prawo do ochrony danych osobowych.
9) Prawo do informacji.
10) Prawo do zasięgania niezależnej opinii, oraz sprzeciwu wobec orzeczenia lekarza.
11) Prawo do wyrażania zgody.
12) Prawo do prywatności i poufności.
13) Prawo do przestrzegania standardów jakościowych.
14) Prawo do bezpieczeństwa.
15) Prawo do innowacji.
16) Prawo do poszanowania czasu pacjenta.
17) Prawo do opieki duszpasterskiej.
18) Prawo do zabezpieczenia rzeczy wartościowych podczas leczenia.
19) Prawo do zapobiegania cierpieniom i do leczenia bólu.
20) Prawo do godnego umierania.
21) Prawo do skargi.
22) Prawo do rekompensaty.
23) Prawo do społecznej kontroli stanu respektowania praw pacjenta.
24) Zasady stosowania przymusu bezpośredniego.
25) Prawa pacjentów a obowiązki szpitali.

Pacjentem jest każdy, kto zwraca się o pomoc medyczną lub korzysta ze świadczeń zdrowotnych, udzielanych przez lekarza, pielęgniarkę lub położną - podczas świadczenia pomocy medycznej w szpitalach, w przychodniach, w gabinetach lekarskich niezależnie od stanu zdrowia, czyli także w czasie działań profilaktycznych.
Do przestrzegania praw pacjenta są zobowiązane wszystkie osoby wykonujące zawody medyczne i podmioty udzielające świadczeń z zakresu opieki zdrowotnej, w tym zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, laboratoria diagnostyczne, praktyki lekarskie, pielęgniarskie i położnicze.
Odpowiedzialność za poszanowanie praw pacjenta ponoszą także organizatorzy opieki zdrowotnej, czyli organy władzy publicznej odpowiedzialne za ochronę zdrowia (a w szczególności: Minister Zdrowia, wojewoda, samorządy terytorialne, Narodowy Fundusz Zdrowia), samorządy zawodów medycznych, producenci leków, producenci wyrobów medycznych, a także apteki.

Zespół norm prawnych zawartych w źródłach prawa jest fundamentem stosowania prawa. Prawa i obowiązki wobec pacjentów są wiążąco określone w aktach normatywnych o charakterze źródeł prawa: Konstytucja, ustawy, rozporządzenia, oraz zarządzenia, natomiast normy zwyczajowe, które mają charakter zasad współżycia społecznego są podstawowe dla postępowania etycznego. Dokumenty etyczne stanowią jedynie wytyczne do postępowania zgodnego z etyką wykonywanego zawodu. Zbiory norm etycznych nazywane "kodeksami" nie są aktami normatywnymi, zawierają jedynie wytyczne postępowania określonych korporacji zawodowych.

DOKUMENTY PRAWNE
Podstawowe unormowania dotyczące praw pacjentów wynikają z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483)

• każdy ma prawo do ochrony zdrowia - art. 68 ust 1.
• każdy obywatel ma prawo do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, na warunkach i w zakresie określonym w ustawie - art. 68 ust. 2.

Szczegółowo prawa pacjenta zostały określone w ustawach:
Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej
Ustawa z dnia 14 czerwca 2012 r. o zmianie ustawy o działalności leczniczej
Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta (UoPP)
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (UoOZP)
Ustawa z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (UoPiPKTN)
Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (UoZPiP)
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (UoZL)
Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (UoIL)
Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (UoPSK)
Ustawa z dnia 26 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o publicznej służbie krwi
Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o państwowym ratownictwie medycznym z późn zm. (UoRM)
Ustawa z dnia 6 września 2001 r. prawo farmaceutyczne (UPF)
Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków (UoRL)
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (UoŚŚP)

DOKUMENTY ETYCZNE
Kodeks etyki lekarskiej (KL)
Kodeks etyki pielęgniarki i położnej w Rzeczpospolitej Polskiej (KEPiP)

Europejska Karta Praw Pacjenta została stworzona w 1984 roku. Jest to dokument nieformalny pozarządowy. W dzisiejszym kształcie dokument został sporządzony w 2002 r. przez organizację Active Citizenship Network we współpracy z 12 organizacjami z różnych krajów Unii Europejskiej.
Zawiera uniwersalne prawa dotyczące wszystkich obywateli UE. Oprócz praw podstawowych znajdują się w niej także trzy prawa aktywnego obywatelstwa:

• prawo do podejmowania działań leżących w interesie ogółu,
• prawo do działalności na rzecz przysługujących pacjentom uprawnień,
• prawo do uczestniczenia w kształtowaniu polityki zdrowotnej.

Zgodnie z zapisami Karty - każda osoba ma prawo do należytej opieki leczniczej i profilaktycznej w celu zapobiegania chorobom.

Każdy, jeżeli stan zdrowia tego wymaga ma prawo uzyskać świadczenia medyczne, a świadczeniodawca ma obowiązek zapewnić mu równy i niezwłoczny dostęp bez względu na rodzaj choroby, wielkość zasobów finansowych pacjenta, czy miejsce zamieszkania. Obowiązuje świadczeniodawców zakaz dyskryminowania pacjentów.

Pacjentom przysługuje prawo do wszystkich informacji związanych ze stanem zdrowia oraz do wszystkich innych informacji związanych ze sposobem i możliwością korzystania z nowoczesnych metod i technologii naukowych w leczeniu.

Każda osoba ma prawo podejmować decyzje dotyczące swojego leczenia, po uzyskaniu wyczerpującej informacji o metodach leczenia możliwych do zastosowania.

Prawem pacjenta jest także wolność wyboru procedury leczniczej oraz wyboru świadczeniodawcy.

Osobom leczonym przysługuje prawo do traktowania informacji na temat leczenia jako poufnych oraz do zapewnienia intymności i ochrony prywatności podczas wykonywania badań, procedur i konsultacji.

Na każdym etapie leczenia pacjentowi przysługuje prawo do uzyskania niezbędnego leczenia, w krótkim, wcześniej określonym czasie.

Udzielane świadczenia zdrowotne powinny być wykonywane z należytą starannością, wysokiej jakości, zgodnie ze szczegółowo określonymi standardami.
Pacjenci mają prawo do zapewnienia bezpieczeństwa podczas udzielania świadczeń medycznych, zgodnych z dobrą praktyką lekarską i wolną od błędów, oraz do leczenia z zachowaniem norm bezpieczeństwa.

Normy międzynarodowe zapewniają każdej osobie prawo dostępu do innowacyjnych i nowoczesnych procedur diagnostyczno-leczniczych.

Każda osoba ma prawo do terapii bólu niezależnie od stadium choroby w takim stopniu, jaki jest możliwy.

Prawo do leczenia dostosowane do potrzeb przysługuje każdemu w takim zakresie, w jakim jest to tylko możliwe.

W przypadku doznania jakiegokolwiek uszczerbku zdrowia, przysługuje każdemu prawo do składania zażaleń i uzyskiwania odpowiedzi lub innej informacji zdrowotnej.

Każda osoba pokrzywdzona źle prowadzonym leczeniem ma prawo do otrzymania odpowiedniego odszkodowania w rozsądnym, krótkim czasie za doznaną krzywdę fizyczną, moralną lub psychiczną.

PRAWA PACJENTÓW SĄ PRAWAMI PODMIOTOWYMI, NIEZBYWALNYMI I UZNANYMI ZA UNIWERSALNE WE WSZYSTKICH SYSTEMACH OPIEKI ZDROWOTNEJ UNII EUROPEJSKIEJ.

Każdy obywatel Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z zapisem art. 68 ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. ma prawo do zapobiegania chorobom - profilaktyki, a w tym celu do należytej opieki zarówno w zdrowiu jak też podczas choroby. Prawo do opieki profilaktycznej powinno być realizowane przez władze publiczne w postaci programów wczesnego wykrywania i zapobiegania chorobom, poprzez finansowanie i organizowanie tzw. programów profilaktycznych adresowanych do różnych grup społeczeństwa, zależnie od występowania zagrożeń. Do takich zadań należą: programy onkologiczne - np. diagnostyka nowotworów piersi, jelita grubego, zapobieganie i wczesna diagnostyka chorób układu krążenia (CHUK), chorób płuc (POCHP), zapobieganie cukrzycy i uzależnieniom.
Obowiązek stosowania profilaktyki spoczywa także na świadczeniodawcach. W przypadku leczenia operacyjnego - stosowana powinna być np. antybiotykowa profilaktyka okołozabiegowa, profilaktyka choroby zakrzepowo-zatorowej, zapobieganie bólowi pooperacyjnemu, zgodnie ze standardami leczenia i standardowymi procedurami postępowania. Prawo do opieki profilaktycznej w celu zapobiegania chorobom i ich powikłaniom wynika także z Europejskiej Karty Praw Pacjentów, z Ustawy o działalności leczniczej, Ustawy o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta, oraz zasad etyki zawodów medycznych.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Rozdział 2, Art. 68:
"1. Każdy obywatel ma prawo do ochrony zdrowia.
2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.
3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży."

Art. 68. Konstytucji RP zapewnia wszystkim obywatelom, zarówno ubezpieczonym, jak i nieubezpieczonym, prawo do ochrony zdrowia wynikające wprost z prawa do godności człowieka i prawnej ochrony życia, które gwarantuje Konstytucja. Zakres korzystania z tego prawa nie zależy od sytuacji materialnej w jakiej osoba się znajduje. Za realizację tego prawa odpowiadają władze publiczne.

Również Ustawa o prawach pacjenta cały rozdział 2 poświęca prawom pacjenta do świadczeń zdrowotnych, do leczenia i udzielania niezwłocznej pomocy także w stanach nagłego zagrożenia życia i zdrowia.

Kto ma prawo do opieki zdrowotnej?

• osoby które są ubezpieczone,
• osoby, które są nieubezpieczone, ale otrzymują świadczenia z pomocy społecznej,
• osoby które nie ukończyły 18 roku życia,
• kobiety w ciąży, w czasie porodu i połogu.

Pacjentom w ramach prawa do świadczeń medycznych przysługuje również prawo wyboru świadczeniodawcy (lekarza, pielęgniarki, lekarza specjalisty, szpitala), ale również w niektórych sytuacjach, prawo do świadczeń bez konieczności uzyskania skierowania.

Każdy pacjent ma prawo dostępu do programów diagnostycznych lub terapeutycznych dostosowanych do jego osobistych potrzeb w takim zakresie, w jakim jest to tylko możliwe.
Zgodnie z art. 57 ust. 2 KEL "wybierając formę diagnostyki lub terapii lekarz ma obowiązek kierować się przede wszystkim kryterium skuteczności i bezpieczeństwa chorego oraz nie narażać go na nieuzasadnione koszty".
Obowiązkiem lekarza jest zastosowanie optymalnego postępowania w czasie rokującym największe szanse na powodzenie leczenia. Wybór optymalnego leczenia, np. zastosowanie "starszego" leku który posiada w badaniach klinicznych udokumentowaną mniejszą skuteczność, lub jest zagrożony większym ryzykiem interakcji z innymi przyjmowanymi przez chorego lekami, może stanowić podstawę odpowiedzialności cywilnej. Podstawą do wniesienia roszczenia może być wówczas niezastosowanie "optymalnej", dostępnej terapii.
Przesłanką odpowiedzialności cywilnej jest więc zaniechanie - brak wymaganego przez prawo działania - czyli niezastosowanie dostępnego leczenia.

Każda osoba ma prawo do wolnego wyboru procedury leczniczej i świadczeniodawców na podstawie rzetelnie udzielonej informacji o stanie swojego zdrowia i możliwych metodach diagnostyki i terapii. Podstawą świadomego wyboru jest zawsze uzyskanie zrozumiałej informacji, która powinna dotyczyć: proponowanego sposobu / metody leczenia, oczekiwanych korzyści terapii, ryzyka związanego z zastosowaną metodą, skutków odległych, oraz innych ewentualnych możliwych metod leczenia, a także danych na temat miejsca gdzie takie świadczenie można uzyskać.
Także każda osoba poddana leczeniu eksperymentalnemu, musi mieć możliwość dokonania wolnego i świadomego wyboru po spełnieniu wszystkich wymienionych poniżej warunków. Udział pacjenta w eksperymencie medycznym wymaga informacji o celach, sposobach i warunkach prowadzenia eksperymentu, spodziewanych korzyściach leczniczych lub poznawczych, ryzyku, oraz możliwości wycofania się na każdym etapie procedury i bez żadnych konsekwencji. Zgoda chorego musi posiadać formę pisemną i znajdować się w jego indywidualnej dokumentacji medycznej.

Opieka zdrowotna jest obszarem zarządzania informacją. Zarządzanie powinno być efektywne - służy temu system gromadzenia danych, sposobu ich przetwarzania, zarządzania, udostępniania, przechowywania oraz mechanizmy zapewniające bezpieczeństwo informacji.
Szpitalne systemy gromadzenia i przetwarzania informacji dotyczących leczonych pacjentów wymagają zabezpieczenia przed dostępem osób nieupoważnionych. W tym celu szpitale są zobowiązane do określenia osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo informacji - czyli powołania administratora bezpieczeństwa informacji.
Szpitale i inne podmioty medyczne określają zasady bezpieczeństwa informacji bez względu na formę prowadzonej dokumentacji medycznej (papierową, elektroniczną). Dokumentacja medyczna zawierająca dane osobowe i inne dane wrażliwe powinna być skutecznie zabezpieczona przed utratą, zamianą, zniszczeniem w wyniku działania siły przyrody i katastrof. Ograniczony dostęp osób uprawnionych do poszczególnych rodzajów dokumentacji chroni także przed bezprawnym jej wykorzystaniem.
Archiwalna dokumentacja medyczna także musi być przechowywana w sposób bezpieczny, wersja papierowa wymaga stałego monitorowania wilgotności i temperatury, a wersja elektroniczna ograniczenia kodów dostępu i realizowania programu ochrony elektronicznej dokumentacji medycznej przed utratą zawartości. Konieczne jest regularne tworzenie wtórnych kopii tzw. kopii bezpieczeństwa i przechowywanie ich w miejscu zabezpieczonym na wypadek kradzieży, pożaru i innych zdarzeń. Sieć wewnętrzna (intranet) nie może być połączona z siecią zewnętrzną.
Za ochronę danych osobowych zawartych w dokumentacji medycznej odpowiadają świadczeniodawcy tworzący taką dokumentację.

Każdemu pacjentowi przysługuje prawo do wszystkich informacji, które dotyczą jego stanu zdrowia, możliwości uzyskania świadczeń medycznych, a także na temat nowych, innowacyjnych metod, oraz wyników badań naukowych jeśli dotyczą jego terapii. Pacjent ma prawo do dokładnych wyjaśnień proponowanych sposobów diagnozowania i leczenia, oraz do określenia stopnia ryzyka podjętych lub zaniechanych działań.
Prawo do informacji o stanie swojego zdrowia, rozpoznaniu i rokowaniach na przyszłość, przysługuje pacjentowi, a nie jego bliskim.
Tylko pacjent ma prawo do decyzji, komu (np. rodzinie, znajomym, przyjaciołom, mediom), a także jakie informacje o jego zdrowiu mogą być przekazywane. Takie upoważnienie dla osoby bliskiej pacjentowi, musi być odnotowane w dokumentacji medycznej. Pacjent może także nie upoważnić nikogo, wówczas w dokumentacji powinien znajdować się stosowny wpis o braku upoważnienia. Pacjent małoletni także ma prawo uzyskać informację która jest konieczną do prowadzenia prawidłowego leczenia.
Informacje przekazywane pacjentowi powinny być w pełni zrozumiałe i obejmować również planowanie leczenia.
Ponadto zgodnie z zasadą prawa do informacji - KAŻDY PACJENT POWINIEN BYĆ INFORMOWANY O PRZYSŁUGUJĄCYCH MU PRAWACH I OBOWIĄZKACH PRZEZ PERSONEL MEDYCZNY. Prawa te powinny być spisane, czytelne i łatwo dostępne w miejscach pobytu pacjentów, albo wręczane indywidualnie na życzenie w formie pisemnej.

Informowanie o stanie zdrowia pacjenta jest prawnym obowiązkiem lekarza wynikającym z przepisów prawa i nie może się on od tego obowiązku uchylać.
Pacjent ma prawo żądać od lekarza, aby zasięgnął opinii innego lekarza lub zawołał konsylium lekarskie w celu oceny stanu chorego i możliwych do zastosowania metod leczenia, jednak lekarz może odmówić zwołania konsylium, jeżeli uzna żądanie pacjenta za bezzasadne.
Zarówno żądanie zasięgnięcia opinii, i konsultacji z innymi lekarzami, jak również odmowa jego spełnienia muszą być odnotowane w dokumentacji medycznej chorego wraz z uzasadnieniem podjętej decyzji.
Pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą wnieść sprzeciw wobec orzeczenia lekarskiego, albo opinii lekarskiej, jeżeli taka opinia lub orzeczenie mają wpływ na ograniczenie praw pacjenta wynikających z przepisów prawnych.

Każda osoba ma prawo dostępu do wszelkich informacji które umożliwiają jej aktywne uczestniczenie w decyzjach dotyczących jej zdrowia. Uzyskanie takich informacji od lekarza jest wstępnym warunkiem podjęcia leczenia, a także uczestnictwa w eksperymentach medycznych lub badaniach naukowych. Pacjent ma prawo do wyrażenia świadomej zgody na proponowane procedury po uzyskaniu szczegółowych i zrozumiałych dla niego informacji lub odmowy jej wyrażenia. W przypadku odmowy wyrażenia zgody pacjent powinien być poinformowany o skutkach niepodjęcia proponowanego leczenia lub diagnostyki.
Zgoda pacjenta jest to jednostronne, odwołalne oświadczenie woli, mocą którego wyłączona zostaje bezprawność interwencji medycznej (w granicach prawnie dopuszczalnych), przy jednoczesnej akceptacji przez pacjenta (lub osoby wyrażającej zgodę w jego imieniu) ryzyka zwykłych następstw związanych z udzielaniem świadczeń.
Dla skuteczności zgody pacjenta na dokonanie zabiegu medycznego istotne znaczenie ma czas jej udzielenia – powinna zawsze poprzedzać świadczenie zdrowotne.
Zgoda następcza czyli wyrażona już po udzieleniu świadczenia, nie ma mocy prawnej.
Warunki właściwie wyrażonej zgody to:

• osoba wyrażająca zgodę musi być uprawniona do jej wyrażenia,
• udzielenie zgody musi być wynikiem swobodnej decyzji,
• zgoda powinna być wyrażona w przewidzianej prawem formie (najczęściej pisemna).

Wyrażona przez pacjenta zgoda jest zgodą świadomą. Nie można uznać milczenia za zgodę dorozumianą. W żadnym przypadku nie wyrażenie sprzeciwu nie stanowi zgody, gdyż zgoda musi dotyczyć konkretnego działania. Prawnego znaczenia nie ma także zgoda blankietowa, w ramach której pacjent składa oświadczenie, że zgadza się na leczenie. Zakres zgody i udzielanych pacjentowi informacji musi zawsze zależeć od rodzaju wykonywanego zabiegu, ale największy jest w przypadku wykonywania zabiegów operacyjnych.
Pacjent przed wyrażeniem zgody musi znać proponowaną metodę operacyjną, ryzyko wykonania, a także następstwa. Zakres informacji nie zależy od oceny lekarza, ale od tego co osoba z dostatecznym rozeznaniem powinna od lekarza usłyszeć o samym zabiegu, oraz o dających się przewidzieć skutkach ubocznych i możliwych następstwach, zwłaszcza jeśli polegają na ewentualnym istotnym uszczerbku na zdrowiu, aby podjąć świadomą decyzję wobec propozycji zabiegu operacyjnego i metody jego wykonania. Poszerzenie zakresu udzielonej zgody podczas wykonywania operacji w okolicznościach grożących, utratą życia, ciężkim uszkodzeniem ciała, lub rozstrojem zdrowia, należy do decyzji lekarza. Lekarz ma wówczas prawo, bez uzyskania zgody (jeśli jest to niemożliwe), zmienić lub poszerzyć zakres zabiegu, zasięgając w miarę możliwości, opinii drugiego lekarza – tej samej specjalności, oraz obowiązek dokonać odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej i poinformować o tym fakcie samego pacjenta, przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego, albo sąd opiekuńczy.
Udzielenie pacjentowi świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne tylko wówczas, jeśli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może jej wyrazić i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym. Zasada ta odnosi się do sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia.

Poszanowanie prawa poufności jest nierozerwalnie związane z ochroną informacji traktowanych jako poufne, do których zaliczamy także informacje dotyczące stanu zdrowia, procedur diagnostycznych i ich wyników, zastosowanych metod terapeutycznych, oraz efektów uzyskanych podczas leczenia. Ochrona prywatności dotyczy również zachowań personelu medycznego podczas zbierania wywiadu lekarskiego, przeprowadzania badania podmiotowego i przedmiotowego, opieki pielęgniarskiej, wykonywania badań diagnostycznych. Niedopuszczalne jest badanie pacjenta w obecności innych osób, z wyjątkiem personelu medycznego którego obecność jest konieczna do wykonania procedury - takie postępowanie jest częstym naruszaniem prawa do prywatności podlegającym uzasadnionym roszczeniom ze strony chorych. Propozycje dotyczące metod i sposobów leczenia, zarówno farmakologicznego, ale także zabiegowego powinny być omawiane tylko z zainteresowanym. Pobieranie świadomej zgody na planowane zabiegi także musi odbywać się z maksymalnym możliwym zachowaniem zasad prywatności.
Powinnością zakładu leczniczego jest zapewnienie pacjentom leczonym takich warunków, które ograniczają uczucie skrępowania i zapewniają prywatność w każdych okolicznościach pobytu i leczenia pacjenta.
Zasady poszanowania prywatności obejmują także identyfikację tożsamości pacjentów hospitalizowanych w taki sposób, aby nienaruszone było ich prawo do prywatności.
Brak poszanowania praw do ochrony danych pozyskanych w trakcie procesu leczenia i diagnostyki, oraz sprawowanie opieki bez zachowania zasad prywatności - może stanowić podstawę roszczenia ze strony chorego wobec podmiotu leczniczego za naruszenie wielu przepisów prawa medycznego.

Każda osoba korzystająca ze świadczeń zdrowotnych ma prawo do uzyskania procedur medycznych wysokiej jakości, realizowanych w oparciu i zgodnie z opisanymi standardami jakościowymi.
Standardowe procedury postępowania są planami rutynowego postępowania opracowanymi dla wybranych jednostek chorobowych, procedur diagnostycznych i leczniczych w oparciu o wytyczne postępowania klinicznego. Standardy mogą być opracowane w postaci algorytmów postępowania, ale zawsze muszą wskazywać osoby odpowiedzialne za realizowanie zadań wymienionych w procedurze. Standardowe Procedury Operacyjne (z ang. SOP - Standard Operating Procedure), powinny funkcjonować w każdym oddziale szpitalnym, dają bowiem poczucie bezpieczeństwa chorym i personelowi wykonującemu czynności.
Do najbardziej pożądanych procedur jakościowych zapewniających nie tylko bezpieczeństwo ale i wysoką jakość świadczeń, należą:

• standardowa procedura postępowania w stanach zagrożenia życia, zgodna z zaleceniami Europejskiej Rady Resuscytacji, lub AHA (American Heart Association),
• standard okołozabiegowej profilaktyki antybiotykowej,
• standard profilaktyki zakrzepowo - zatorowej z uwzględnieniem grup ryzyka i przyjętych wytycznych klinicznego postępowania,
• standard leczenia bólu,

oraz wiele innych standardów jakościowych, które jako wymogi jakościowe proponuje Polski Program Akredytacji Szpitali. Ideą akredytacji jest dążenie do zapewnienia najwyższych jakościowo świadczeń i bezpieczeństwa chorym. Przyznanie przez Ministra Zdrowia statusu szpitala akredytowanego świadczy o wysokiej jakości i bezpiecznym wykonywaniu procedur. (vide - www.cmj.org.pl)

Szczególne miejsce w prawie medycznym zajmują standardy mające postać aktów normatywnych, gdyż są to dokumenty wiążąco określające prawa i obowiązki świadczeniodawców. Zgodnie przepisem art. 22 ust. 5 Ustawy o Działalności Leczniczej - "Minister właściwy do spraw zdrowia może określić w drodze rozporządzenia standardy postępowania medycznego w wybranych dziedzinach medycyny, lub w określonych podmiotach wykonujących działalność leczniczą, kierując się potrzebą zapewnienia odpowiedniej jakości świadczeń zdrowotnych". Wydanie prawnie wiążących standardów zależy od decyzji Ministra Zdrowia, ale nie są nimi wytyczne postępowania w poszczególnych dziedzinach medycyny tworzone przez zespoły ekspertów.

Każda osoba ma prawo do korzystania z pomocy medycznej nie wyrządzającej jej żadnej krzywdy, wolnej od błędów, wykonanej zgodnie z dobrą praktyką, oraz dostępu do leczenia zgodnego z wysokimi normami bezpieczeństwa.
Bezpieczeństwo w postępowaniu medycznym nakierowane jest na redukcję ryzyka zarówno u pacjentów, jak również osób wykonujących czynności diagnostyczno - zabiegowe i świadczących opiekę. Wprowadzanie systemu regularnej oceny bezpieczeństwa pacjentów, wyciąganie wniosków z podejmowanych działań i gromadzenie danych na temat zdarzeń niepożądanych związanych z opieką nad chorymi jest istotnym elementem uczenia się na podstawie ewentualnie popełnionych błędów. W trakcie, lub w efekcie działalności medycznej zdarzają się, bez związku z prowadzonym leczeniem, czy też stanem zdrowia pacjenta - szkody - nazywane zdarzeniami niepożądanymi, wymagające monitorowania, analizy i raportowania. Źródłem wiedzy o tych zdarzeniach są: zgłoszenia, wnioski i skargi pacjentów, oraz roszczenia wobec szpitala w sytuacjach uzasadnionych. Istotnym pozytywnym efektem służącym poprawie bezpieczeństwa są wewnętrzne analizy zdarzeń związanych z hospitalizacjami. Głównym celem istnienia systemu zgłaszania zdarzeń niepożądanych jest poprawa bezpieczeństwa pacjentów, w żadnym razie nie powinien służyć stygmatyzacji osób uczestniczących (pracowników). Wnioski z analizowania zdarzeń niepożądanych mogą stanowić podstawy do wypracowania zaleceń i rekomendacji dla poprawy bezpieczeństwa pacjentów.

Wszyscy ludzie mają prawo dostępu do innowacyjnych metod leczenia i diagnostyki, zgodnych z normami i standardami międzynarodowymi, niezależnie od poziomu ekonomiczno - finansowego. W każdym przypadku lekarz ma obowiązek ocenić potencjalne korzyści i ryzyko wystąpienia negatywnych następstw, oraz poinformowania o tych skutkach, lub ewentualnych innych metodach i miejscach leczenia - pacjenta. Jeżeli przyszłe, spodziewane korzyści terapeutyczne, przewyższają w jakimś stopniu ryzyko wystąpienia negatywnych następstw, wówczas działania lekarza będą ocenione jako czynności wykonane z dołożeniem należytej staranności.
Każdy udział chorego w leczeniu metodą innowacyjną, lub eksperymentalną musi być poprzedzony pisemnie wyrażoną świadomą i osobistą zgodą pacjenta, po uprzednim poinformowaniu o celu, sposobie, efektach i spodziewanych korzyściach leczniczych. Chory powinien być poinformowany o możliwościach wycofania swojej zgody na każdym etapie postępowania bez żadnych negatywnych konsekwencji.

Pacjent ma prawo do uzyskania niezbędnego leczenia w krótkim, wcześniej określonym czasie. Prawo takie przysługuje pacjentom na każdym etapie leczenia. Ustalenie list pacjentów oczekujących na udzielenie określonego rodzaju świadczeń jest jawne i podlega określonym zasadom prowadzenia.

Pacjent w czasie hospitalizacji ma prawo do opieki duszpasterskiej, niezależnie od wyznawanej religii. Chorzy mają prawo do osobistego kontaktu z duchownym. W sytuacji nagłego pogorszenia stanu zdrowia, lub bezpośredniego zagrożenia życia pacjentowi na jego życzenie należy zapewnić wizytę duchownego.
Dyskryminacja związana z rodzajem wyznawanej religii, lub światopoglądu chorego jest zakazana.
Szpital powinien zapewnić pacjentom możliwość realizacji potrzeb religijnych, wyznania dominującego na danym terenie, a także mniejszości wyznaniowych. Oznacza to konieczność ustalenia listy telefonów kontaktowych duszpasterzy i ich aktualizację w oddziałach szpitalnych, oraz zapewnienie miejsca modlitewnego w Szpitalu.

Pacjent przebywający w szpitalu ma prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie szpitalnym. Depozyt środków finansowych prowadzony jest przez administrację szpitala, natomiast rzeczy wartościowe osobiste (biżuteria, komputer, telefon), podczas np. badań diagnostycznych, zabiegów operacyjnych, przechowuje na prośbę pacjenta personel oddziału w którym jest leczony.

Własność pacjentów powinna zostać zabezpieczona zarówno przy planowym jak i nieplanowanym przyjęciu, a także w trakcie pobytu w oddziale (np. przed zabiegiem operacyjnym, porodem). Szpital ma obowiązek opracowania procedury zabezpieczenia własności pacjentów. Procedura obejmuje także sposób zabezpieczania rzeczy chorego nieprzytomnego. Właściwe zabezpieczenie dotyczy również protez zębowych, okularów, szkieł kontaktowych i innych przedmiotów należących do pacjenta. Obowiązkiem personelu medycznego jest również zabezpieczenie rzeczy chorego po jego zgonie, oraz ich zwrot za pokwitowaniem odbioru osobie upoważnionej przez pacjenta.

Obowiązkiem personelu leczącego jest skuteczne leczenie bólu u pacjenta hospitalizowanego, poprzez identyfikację dolegliwości bólowych, ocenę wg dostępnych skal - stopnia ich nasilenia, oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia przyczynowego i objawowego. Leczenie przeciwbólowe powinno być skuteczne. Sposoby zastosowanej terapii bólu pooperacyjnego i terminalnego (czyli rodzaj środka p/bólowego i jego dawka), powinny być dostosowane do stopnia nasilenia bólu indywidualnie ocenionego przez lekarza. Terapia bólu powinna być udokumentowana w historii choroby - w postaci tzw. karty leczenia bólu. Prawem pacjenta jest zwalczanie bólu w każdym stadium leczenia jego choroby.

W każdym szpitalu (hospicjum, zakładzie pielęgnacyjnym) powinna być opracowana procedura oceny i skutecznego leczenia bólu. Szpital powinien dysponować odpowiednią ilością sprzętu medycznego do prowadzenia terapii p/bólowej.

Pacjent w stanie terminalnym ma prawo do informacji o swoim stanie. Umierający chory ma prawo do profesjonalnej opieki pielęgnacyjnej, wsparcia psychologicznego, opieki duszpasterskiej, dodatkowej opieki ze strony osób bliskich, a także do utrzymywania kontaktu z osobami z zewnątrz aż do chwili swojej śmierci.
Pacjent ma prawo do umierania w spokoju i godności, czyli do poszanowania jakości ostatniego stadium życia oraz umierania bez zbędnego bólu, gdyż łagodzenie cierpień jest podstawowym warunkiem poszanowania godności człowieka.
W przypadku zawinionego przez personel naruszenia prawa do umierania w spokoju i godności, małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej lub przedstawiciel ustawowy może wystąpić do sądu cywilnego z żądaniem zadośćuczynienia. Zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej może nastąpić tylko na wskazany cel społeczny, a nie może być przyznane na rzecz żądającego lub rodziny zmarłego.
Osoba która po swojej śmierci nie chce być dawcą organów i tkanek musi za życia wyrazić sprzeciw w jednej z przypisanych form:

• dokonać wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów, albo
• złożyć pisemne oświadczenie z własnoręcznym podpisem,
• lub złożyć oświadczenie ustne w obecności co najmniej dwóch świadków, potwierdzone przez nich pisemnie.

Gdy sytuacja dotyczy dziecka do 16 roku życia, lub osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej - sprzeciw może wyrazić za ich życia przedstawiciel ustawowy. Małoletni powyżej 16 roku życia może wyrazić sprzeciw sam, gdyż jest on wystarczający nawet wobec braku sprzeciwu przedstawiciela ustawowego.
Pacjent zgodnie z przysługującymi mu prawami może wyrazić za życia sprzeciw wobec przeprowadzenia sekcji zwłok po swojej śmierci. Sprzeciw taki może złożyć również przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego lub ubezwłasnowolnionego.
Najlepszą formą jest forma pisemna - która powinna zawierać dane osobowe, datę i miejsce sporządzenia pisma, oświadczenie woli, że zainteresowany wyraża sprzeciw wobec przeprowadzenia sekcji zwłok po swojej śmierci, oraz podpis. Dokument może być sporządzony odręcznie lub na komputerze, ale zawsze musi być właściwie autoryzowany. Jeśli pacjent sporządził takie oświadczenie woli, należy je przekazać lekarzowi prowadzącemu w celu dołączenia do dokumentacji medycznej.
Rodzina pacjenta po jego śmierci nie ma prawa sprzeciwić się autopsji, a jedynie może zwrócić się z wnioskiem o odstąpienie. Wniosek taki może być uwzględniony lub nie w zależności od stanu wiedzy personelu leczącego - co do przyczyny zgonu.

Jeśli pacjent lub reprezentująca go osoba, uzna że zostały złamane albo naruszone jego prawa może zwrócić się z interwencją do osoby bezpośrednio nadzorującej pracę tego kto udzielał świadczenia, np. do dyrektora jednostki, lub rzecznika praw pacjentów. W przypadku niezadowalającego załatwienia skargi pacjent może zwrócić się o jej rozpatrzenie do Rzecznika Praw Pacjenta lokalnego oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia, lub do Biura Rzecznika Praw Pacjenta w Warszawie. W przypadku gdy naruszenie prawa dotyczyło braku należytej staranności w wykonywanej praktyce medycznej, popełnionych błędów w leczeniu, albo postępowania sprzecznego z zasadami etyki zawodowej, zainteresowany może zwrócić się do Rzeczników Odpowiedzialności Zawodowej, którzy są powołani w Naczelnej Izbie Lekarskiej - Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności i wszystkich Okręgowych Izbach Lekarskich - tzw. rzecznicy okręgowi. Analogicznie pacjent może zgłosić skargę do rzeczników odpowiedzialności samorządu zawodowego pielęgniarek i położnych.
Ostatecznie pacjent może także skierować sprawę do sądu, jeżeli w wyniku działania lub zaniechania działań przez przedstawicieli instytucji leczącej, albo osoby sprawującej opiekę - naruszono jego dobra osobiste, czy wyrządzono szkodę materialną w rozumieniu kodeksu cywilnego. Podczas gdy zachodzi podejrzenie, że zdarzenie ma związek z czynem karalnym - pacjent ma prawo złożyć skargę i równocześnie zawiadomienie o zdarzeniu do prokuratury.
Każda osoba ma prawo do składania zażaleń zawsze gdy dozna jakiegokolwiek uszczerbku, a także prawo do uzyskania odpowiedzi na złożoną skargę w ustawowym terminie.

W sytuacji gdy poszkodowany - pacjent doznał krzywdy fizycznej, moralnej lub psychicznej spowodowanej źle prowadzonym leczeniem, ma prawo do otrzymania odpowiedniego odszkodowania w rozsądnie krótkim czasie.

Europejska Karta Praw Pacjenta zawiera prawa umożliwiające aktywną działalność obywatelską umożliwiającą jednostkom lub grupom obywateli monitorowanie, nadzorowanie i poddawanie społecznej kontroli, respektowanie i przestrzeganie praw pacjenta zgodnie z zasadami:

• prawa do podejmowania działań leżących w interesie ogółu,
• prawa do działalności na rzecz przysługujących pacjentom praw,
• prawa do kształtowania polityki zdrowotnej.

Przez praktykę naruszającą zbiorowe prawa pacjentów należy rozumieć:

• bezprawne działania lub zaniechania stosowane przez podmioty udzielające świadczeń,
• zorganizowanie wbrew przepisom akcji protestacyjnej lub strajku ograniczającego lub pozbawiającego pacjentów praw - stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu,
• zakazane stosowanie praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów, które chronione są zapisami ustawy z dn. 6 listopada 2008 o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, nie wyłączając ochrony tych praw wynikających z innych przepisów prawa, a w szczególności, przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, o ochronie konkurencji i konsumentów, oraz przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Nie jest zbiorowym prawem Pacjentów - suma indywidualnych ich praw.

Przymus bezpośredni polega na krótkotrwałym unieruchomieniu osoby z użyciem siły fizycznej, przymusowym podawaniu leków, unieruchomieniu trwającym dłużej z użyciem sprzętu lub izolacji chorego w zamkniętym pomieszczeniu.
Przymus bezpośredni może być zastosowany wobec pacjenta w sytuacjach zagrażających zdrowiu lub życiu własnemu lub innej osoby, bezpieczeństwu powszechnemu, albo niszczeniu przedmiotów i zakłócaniu funkcjonowania oddziału szpitala.
Zastosowanie przymusu bezpośredniego wymaga udziału lekarza i pielęgniarki oraz odpowiednego udokumentowania w historii choroby w postaci tzw. karty przymusu bezpośredniego.
Obowiązki personelu medycznego i administracyjnego wobec pacjenta poddanego przymusowi bezpośredniemu reguluje ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego z póź. zm. i rozporządzenie ministra zdrowia z 28 sierpnia 2012 r. w sprawie sposobu stosowania i dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego oraz dokonywania oceny zasadności jego zastosowania.

Jednym z obowiązków szpitali jest informowanie pacjentów o przysługujących im prawach.

Wymóg ten stawia Akredytacja Szpitali, która jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych form zewnętrznej oceny bezpieczeństwa pobytu w placówkach medycznych, o ugruntowanej pozycji na świecie. Wśród standardów poddanych ocenie wiele dotyczy zarówno bezpieczeństwa pacjentów i ich praw.
Do grupy standardów zatytułowanej Prawa pacjenta (PP) wpisano także, (oprócz opisanych w tym poradniku) następujące prawa – wymogi o dużym znaczeniu dla komfortu pobytu hospitalizowanych osób:

• każdy pacjent jest informowany przez szpital o przysługujących mu prawach,
• krewni lub opiekunowie pacjentów, na ich życzenie, mogą uczestniczyć w opiece nad nimi,
• pacjenci i odwiedzający mają zapewnioną możliwość identyfikowania personelu szpitala,
• szpital zapewnia pacjentom odwiedziny osób bliskich w możliwie najszerszym zakresie,
• pacjenci mają także zapewnioną możliwość korzystania z telefonu (w przypadkach uzasadnionych) do kontaktu z osobami bliskimi.

Prawa te są wymienione także w aktach prawnych zobowiązujących szpitale do ich respektowania.